Морфема – видови морфеми

Морфема

.

Зборовите се составени од помали делови: гласови, слогови и морфеми (значенски делови).

Да го земеме, на пример, зборот „изработката“. Него може да го поделиме на следниве начини:

1. поделба на гласови: и-з-р-а-б-о-т-к-а-т-а,
2. поделба на слогови: из-ра-бот-ка-та, и
3. поделба на морфеми: из-работ-ка-та.

Со првите две поделби се занимава фонетиката (науката за гласовите), а со третата се занимава морфологијата.

Во третиот случај имаме делови кои содржат некакво значење.
Првиот дел „из-“ е претставка (префикс) со кој може да формираме многу нови зборови кои ќе го изменат значењето од првобитното (на пр. измете, издржи, извалка, из`рти, излечи) и кој има значење на завршено дејство.
Вториот дел „работ“ е коренот на зборот (коренска морфема) и е носител на значењето. Во овој случај тоа е земено од глаголот „работи“ (со значење: прави, дејствува, создава).
Третиот дел „-ка“ е наставка (суфикс) кој се користи за образување на именки од глаголи (на пр. сметка, летка, прошетка).
Четвртиот дел „-та“ е граматичка морфема (флексија) која служи за означување на определеност на именката (член).

.

Видови морфеми

 

Морфемите ги делиме на:

 

1. Корен (коренска морфема) е општиот дел кој повеќе не може да се дели и кој е носител на значењето на група зборови.
2. Афикси (афиксални морфеми) се додатоци на општиот дел (коренот) кои служат за изведување на нови зборови (зборообразувачки) или за граматички (формообразувачки) ознаки.

.

Разликуваме повеќе видови афикси.

А. изведбени (зборообразувачки) морфеми:

а) префикс (претставка) – влегува во составот на основата и се наоѓа пред коренот;
б) суфикс (наставка) – се наоѓа зад коренот, а пред флексијата;
в) интерфикс – се наоѓа меѓу две коренски морфеми.

Б. граматичка (формообразувачка) морфема:

г) флексија – се наоѓа на крајот од формата на зборот (ја означува промена на род, број, лице, вид итн.)

.

На пример:

град (корен) ба (суфикс)
град (корен) ови (флексија)
из (префикс) град (корен) ба (суфикс) та (флексија)
пред (префикс) град (корен) и (суфикс) е (флексија)
над (префикс) град (корен) ува (суфикс) ат (флексија) итн.

Вежби за морфема и видови морфеми

 

Одговори:

1. седи:

коренот на зборот е СЕД

по-седи, до-седи, сед-не, тро-сед, сед-ло, сед-ало, сед-нат, сед-ење, сед-нува, со-сед, со-седно, со-сед-на-та; итн.

2. помали: по-МАЛ-и

научен: на-УЧ-ен

топка: ТОПКА

поштар: ПОШТ-ар

3. ИЗ-НА-кажа,

ПОД-ЗА-стана,

ИЗ-НА-смеа,

РАЗ-НЕ-битува

4. прет-с-каж-ува-ат: КАЖ – е коренска морфема; прет и с се префикси; ува е суфикс; ат (флексија).

раз-МИСЛ-ува-м

с-МИСЛ-ов-ен

ЗНАЧ-ен-ска-та

КЛАСИФИКАЦИ-ја

рас-ЦВЕТ-ан

5. Зборообразувачки (оние што создаваат нови зборови):

овчар, седумка, решетка, прстен.

Формообразувачки (граматички, означуваат некое граматичко својство):

гледам (-м, наставка за означување прво лице сегашно време)

очиве (-и, наставка за множина; – ве, наставка за определеност, член)

шетајќи (-јќи, наставка за образување глаголски прилог)

прсти (-и, наставка за множина).

 

6. Примерите се зборови составени од два збора и затоа сите се поврзани со интерфикс.

вратоврска: врат (корен) – о (интерфикс) – врс (корен) – ка (суфикс)

тросед: тр (корен) – о (интерфикс) – сед (корен)

двоглед: дв (корен) – о (интерфикс) – глед (корен)

милозвучен: мил (корен) – о (интерфикс) – звуч (корен) – ен (суфикс)

триаголник: тр (корен) – и (интерфикс) – агол (корен) – ик (суфикс)