Историски развој на македонскиот јазик е втората тема од областа ЈАЗИК опфатена со матурската испитна програма.
Тука спаѓаат насловите:
- Почетоци на словенската писменост
- Македонскиот јазик во семејството на јужнословенските јазици
- Погледите за македонскиот јазик на Пејчиновиќ, Синаитски, Крчовски, Пулевски и Џинот (избор текстови)
- Погледите на К. П. Мисирков за македонскиот јазик — „За македонцките работи“
- Улогата на Б. Конески во кодификацијата на македонскиот литературен (стандарден) јазик
.
Македонскиот јазик спаѓа во индоевропското семејство на словенските јазици – јужна група (источна подгрупа со бугарскиот).
.
Историски развој на македонскиот јазик може да следиме од почетоците на словенската писменост.
.
Почетоци на словенската писменост
.
Словенската писменост се создала во втората половина на 9 век, 863 година, кога Кирил ја составил првата словенска азбука — глаголицата.
Залагајќи се за ширење на христијанската вера, Кирил успеал со својата моќ на оратор и филозоф да го убеди Римскиот папа официјално да го признае словенскиот јазик. Така, во 869 година словенскиот јазик станува рамноправен со латинскиот, грчкиот и еврејскиот и можел да се употребува во богослужбата.
Јазикот на старите Словени се нарекува прасловенски јазик, а јазикот по создавањето на азбуката се нарекува старословенски јазик.
Старословенскиот јазик е првиот литературен јазик на сите Словени, тоа е јазикот на Словените кои живееле во околината на Солун во деветтиот век.
Глаголицата е првата словенска азбука која има 38 букви и е создадена од Кирил.
Кирилицата е создадена малку подоцна, врз основа на грчкото писмо и има 44 букви.
Словенската писменост се остварувала преку книжевните школи: Охридската и Лесновската во Македонија, каде се пишувало со глаголица и Преславската во Бугарија, каде се употребувала кирилицата.
Зачувани текстови од овој период во Македонија се: Зографското евангелие, Асемановото евангелие и Мариинското евангелие, сите пишувани со глаголица.
.
Црковнословенски период (варијанти на словенските јазици)
.
Создавањето посебен македонски јазик започнува во 12 век со првите варијанти (редакции) на словенските јазици. Се појавуваат текстови во кои зсе забележуваат разлики и развој пред сè на јеровите во о и е (Ъ > о, Ь > е – сон, ден).
Кај соседните словенски јазици тие се развиваат различно: кај српскиот во а (сан, дан), а кај бугарскиот останале (сън, дън).
Во периодот меѓу 15 и 18 век се појавуваат дамаскините – текстови од македонската територија пишувани на разбирлив, народен јазик. Тие претставуваат почеток на македонски книжевен јазик.
.
Почетокот на 19 век (Просветителство)
.
Значаен период во историски развој на македонскиот јазик е почетокот од 19 век. Тогаш се појавуваат македонските просветители и првите печатени книги на народен македонски јазик.
Заложбата на просветителите: Јоаким Крчовски, Кирил Пејчиновиќ и Теодосиј Синаитски, била употребата на народниот македонски јазик и во богослужбата и во книгите (за официјална употреба).
Теодосиј Синаитски го споредува народниот јазик со железен (цврст, издржлив) клуч, за разлика од црковнословенскиот или туѓите (грчкиот, латинскиот) јазици кои ги споредува со златен и сребрен клуч (убави, но неиздржливи). Според него, само железниот клуч (народниот јазик), може да го отвори срцето на народот (само тој јазик го разбираат).
.
Средината на 19 век (Учебникарите и Преродбата)
.
Во средината на 19 век почнува позасилено да се размислува за официјален (литературен) јазик. Тогаш се издвоиле две гледишта:
– да се оформи заеднички македонско-бугарски јазик, застапувано од Партенија Зографски;
– да се создаде одделен македонски литературен јазик, застапувано од Ѓорѓија Пулевски.
Во овој период се појавуваат и првите уметнички литературни творби – песните на Константин Миладинов (на струшки говор).
.
Втора половина на 19 век (Лозарите)
.
Со појавата на книгите на Ѓорѓија Пулевски („Тријазичникот“ 1875, „Четиријазичникот“, „Слогница речовска“ – граматика, итн.) започнува стандардизацијата на македонскиот јазик.
Особен придонес во стандардизацијата имаат лозарите (членовите на Младата македонска книжевна дружина во Софија, кои го издавале списанието „Лоза“) кои го упростиле парвописот и ги исфрлиле сите непотребни знаци.
.
Почеток на 20 век (Крсте Петков Мисирков)
.
Во 1903 година излегува од печат книгата „За македонцките работи“ од К. П. Мисирков, што претставува прва стандардизација на македонскиот јазик.
Во петтата статија „Неколку зборој за македонцкиот литературен јазик“ е дадена теоретската основа на официјалниот македонски јазик, а самата книга е напишана на тој јазик – како практична примена на теоретските правила.
Основните принципи предложени од Мисирков, а подоцна применети при конечното стандардизирање на македонскиот јазик се:
1. за основа на литературниот јазик да се земат централните македонски говори;
2. фонетски правопис (со мали отстапки);
3. речникот да се збогатува со зборови од сите македонски наречја.
.
Кодификација на македонскиот јазик (Блаже Конески)
.
Кодификација претставува официјално озаконување на литературниот јазик и негова практична примена.
Македонскиот јазик е кодифициран на Првото заседание на АСНОМ, одржано на 2 август 1944 година.
Блаже Конески учествувал во двете комисии назначени од Президиумот, за азбука и за правопис.Комисијата за азбука и правопис во дефинитивна форма ги формулирала своите ставови во Резолуција, донесена на 3 мај 1945 година, која била усвоена на 5 мај од Владата на Демократска Федеративна Македонија. Правописот е озаконет на 7 јуни 1945 година.
По кодификацијата (озаконувањето) на јазикот, Блаже Конески продолжува со својата работа врз дефинитивната стандардизација (нормирање) на македонскиот јазик. Тој ги напишал: Правописот, Граматиката, Историјата и Речникот на македонскиот јазик, како и голем број други научни студии поврзани со јазикот.