Почетна » втора година » Акцентски целости (втора година)

Акцентски целости (втора година)

акцент, втора година
Акцентски целости и клитички изрази се една од основните одлики на македонскиот стандарден јазик во сферата на правоговорот.

1. Акцентски целости

Поимот акцентски целости се однесува на поврзување (синтагми) на два збора носители на акцентот изговорени со еден акцент, како на пример:
а) кисел’а вода, кисел’о млеко, сув’о грозје, црв’ен пипер, ц’рн пипер;
б) зимн’о време, ст’ар човек;
в) Нова г’одина, црна ш’амија;
г) другат’а страна, леват’а рака, нашат’а нива, новат’а куќа;
д) прв’а вечер, Рус’а среда, трет’а вечер;
ѓ) ц’ел ден, ц’ел живот, цел’а зима;
е) Поп ‘Андова, Хаџи Конст’антинов, цар С’амуил.
ж) дв’а дена, дес’ет дена, п’ет пари, ст’о евра;
з)  м’ој човек, н’аш човек, наш’и луѓе, твој’а глава;
ѕ) ов’ој пат, ов’ој човек, т’ој ден, т’ој час, т’ој човек.
и) еден ч’овек, една ж’ена, некој ч’овек, некоја ж’ена; но: с’екој ден, секој’а вечер, секо’е утро.
ј) до вид’ување, до гл’едање, д’обар ден, добр’о утро, добр’а вечер, д’обра ноќ, добр’е дојде, добре д’ојдовте, здрав’о-живо;
к) Газ’и Баба, Гол’о Брдо, Дем’ир Хисар, Кисел’а Вода, Мечк’ин Камен, Нов’о Село, Овч’е Поле, Црн’а Гора.

2. Клитички изрази

Клитичките изрази претставуваат една изговорена целина составена од клитика (неполнозначен збор) и акцентогена форма (полнозначен збор).
Клитика претставува збор кој нема свој акцент и може да се најде пред зборот носител на акцентот (проклитика) и по зборот носител на акцентот (енклитика).
а) Проклитики
Кај клитичките изрази со проклитика разликуваме три случаи на поврзување: задолжително пренесување, можно (факултативно) пренесување и непренесување на акцентот врз првиот збор.
  • задолжително пренесување на акцентот: в’о вода, д’о дома, з’ад врата, н’а гости, н’а срце; б’ез нас, д’о мене, к’ај тебе; н’е бев, н’е гледам, н’е дојде; к’ој рече? шт’о рече? шт’о сакаш?; ‘и јас, н’и ваму н’и таму.
  • факултативно пренесување на акцентот: без м’ака – б’ез мака, на В’ардар – н’а Вардар, на мл’адост – н’а младост, на тр’актор – н’а трактор, пред Б’ожик – пр’ед Божик, спроти ср’еда – спрот’и среда.
  • отстапувања од третосложното акцентирање кај проклитичките изрази (акцентирање на вториот слог од крајот): покр′ај нас, покр′ај вас, покр′ај нив (симетрија со: покр′ај мене, покр′ај тебе), меѓ′у нас, покр′ај ѕид, прек′у пат; не му г′о зел, не ми ј′а дал (симетрија со: не ми ј′а даде); кој ми г′о зел, кој му ј′а дал.

 

б) Енклитики

 

Кај клитичките изрази со енклитика секогаш имаме задолжително пренесување на акцентот во случаите како: бр’ат ми, брат’учед ми, братуч’етка ми, ‘еве го, ‘еве ја, ‘еве ти, вид’ете го, ‘види се, д’ајте ја, дон’еси ги, ‘оди си, ‘речи му.

 

3. Акцентски низи

 

Кај акцентските низи разликуваме два случаја на поврзување: задолжително пренесување и непренесување на акцентот врз клитиката.

а) Задолжително пренесување: не гл’едај ја, не д’авај ми, не ч’екај го, си му р’екол ли?; не б’и дошол, не г’о виде, не м’у рече, не с’е смеат, не с’ум дошол, не ќ’е дојде; кај ќ’е оди? кого г’о виде? кој м’у рече? кој ќ’е оди? кому м’у рече? што м’у рече? што с’и мислиш?; годин’а и пол, педесет ‘и еден, тр’и и пол, триесет ‘и три;  заблагодарет’е му се, носет’е му го.

б) Непренесување на акцентот: би го в’идел, ти ја пр’очитав, ќе си ‘одам, ќе ти го д’адам.

 

Запомни!

Акцентски целости и клитички изрази се една од основните одлики на македонскиот стандарден јазик во сферата на правоговорот.

Разликуваме:
1. Акцентски целости – полнозначни (акцентогени) зборови подведени под заеднички акцент (п’ет пари, Нова г’одина, до гл’едање, добр’е дојде).
2. Клитички изрази:
а) Со проклитика – неакцентогениот збор стои пред акцентогениот (н’е можам, з’а рака, шт’о сакаш?);
б) Со енклитика – неакцентогениот збор стои зад акцентогениот (бр’ат ми; ‘еве го, ‘оди си).
3. Акцентски низи (не д’авај го; што м’у рече, дваесет ‘и пет).
Scroll to Top