„Човек во футрола“ од Чехов е расказ во кој е претставен еден особен карактер, особен тип на човек.
На светот има многу луѓе кои никогаш не отишле подалеку од своето место на живеење, кои се самотни по природа, кои како полжавот се вовираат во својата корупка.
Оваа затвореност во себе, надвор од општеството, само ја осакатува човечката душа. Духовната беда го ограничува животот, го обезличува, го прави сив и тмурен, одземајќи ги сите шаренила на реалниот живот.
Содржина на „Човек во футрола“
Учителот по стари (мртви) јазици, старогрчки и латински, Беликов е еден од тие затворени, интровертни луѓе.
.
„Тој беше прочуен со тоа што секогаш, дури на мошне убаво време, излегуваше со калјачи и со чадор, и бездруго со топло палто со вата. И чадорот му беше во футрола, и часовникот во футрола од сива еленска кожа, и кога го вадеше џебното ноже да го наостри моливот, и ножето му беше во футролче, и лицето, се чинеше, исто така, му беше во футрола, бидејќи тој постојано го криеше во кренатата јака.
Тој носеше темни очила, фанелна поткошула, ушите ги затнуваше со вата, и кога се качуваше во кола, му повелаше на возарот да го крене покривот на колата. Со еден збор, кај тој човек се гледаше постојан и непреодолив стремеж да се нагрне со обвивка, да си создаде, така да се каже, футрола, што би го одделила, што би го заштитила од надворешните влијанија. Стварноста го лутеше, го плашеше, го држеше во постојано неспокојство, и можеби заради тоа, да ја оправда таа своја страшливост, своето гнасење спрема сегашноста, тој секогаш го фалеше минатото и она што никогаш не било; и старите јазици, што тој ги предаваше, беа за него исто онакви калјачи и чадор, каде што тој се криеше од стварниот живот.“
.
Во овој извадок речиси целосно е опишан Беликов, човекот во футрола, кој во своите обвивки бега од реалноста.
Но, освен телото, Беликов и својата мисла ја чува во обвивка. За него најубави се забраните. Кај нив сѐ е јасно. На пример, ако е забрането учениците да излегуваат по девет часот, тоа е јасно – определено, забрането – и готово. И обратно, во одобрувањето и дозволувањето, за него секогаш се криел сомнителен елемент, нешто недоречено и нејасно. Нарушувањата, отстапувањата од правилата за него се стресни и се чувствува потиснато.
.
„Тој имаше чудна навика да оди по нашите домови. Ќе дојде кај некој наставник и седи и молчи како нешто да набљудува. Ќе си поседи така молкум час-два, па ќе замине. Тоа кај него се нарекуваше „да одржува добри односи со другарите“, и очигледно да доаѓа кај нас и да си седи му беше тешко, но наминуваше само зашто го сметаше тоа за другарска должност. Ние, наставниците, се плашевме од него. Дури и директорот се плашеше.“
.
Ваквиот карактер и ваквото однесување на Беликов придонело луѓето да се плашат од него, да ги почитуваат правилата и забраните, да го држи целото училиште, па и целиот град под контрола.
И, се случило, замислете, Беликов, за малку да се ожени.
Во градот дошол нов, млад наставник по географија Коваленко и неговата сестра Варењка, Украинци. Таа била триесетгодишна, ведра, дружељубива и отворена. Во една прилика, Беликов го пофалил нејзиното пеење и таа почнала мило да му раскажува за нејзиниот роден крај. Присутните за првпат го виделе Беликов да разговара со некого и веднаш помислиле дека можеби би било убаво да ги спојат, да ги омажат.
.
„Тој одеше кај Коваленко исто како и кај нас. Ќе си дојде, седи и молчи. Тој молчи, а Варењка му пее „Ветри веат”, или замислено го гледа со своите темни очи, или пак ќе грмне:
– Ха-ха-ха!
Во љубовта, а особено во женидбата, наговарањето игра голема улога. Сите – и другарите и дамите – почнаа да го уверуваат Беликов дека тој треба да се жени, дека ништо друго не му останува во животот освен да се ожени; сите ние му честитавме, со важни лица зборувавме разни баналности од типот дека бракот е сериозен чекор, а згора на тоа и дека Варењка е убава, интересна, дека е ќерка на државен советник и имаше имот, а главно тоа беше првото женско што кон него се однесуваше мило, срдечно, – нему му се сврте умот и реши дека навистина треба да се жени.“
.
Одлуката да се жени не го изменила однесувањето на Беликов, напротив, тој ослабнал, уште повеќе се повлекол во себе, мерејќи ги обврските и сериозноста што би ги донел бракот. Просидбата ја одложувал, но секојдневно шетал со Варењка сметајќи го тоа за должност.
Братот на Варењка не можел да го поднесе Беликов, неговата појава и молчење, го сметал за клеветник, одвратен, „дерикожа и пајак“.
Но, се случило некој да нацрта карикатура: Беликов во калјачи, со засукани панталони, со чадор, а под рака Варењка, а под тоа натпис „Вљубен антропос“.
Оваа карикатура врз Беликов оставила многу тежок впечаток. Ги проколнувал лошите и зли луѓе што го сториле тоа.
Тоа се случувало за Први мај кога сите професори оделе на излет. Коваленко и сестра му Варењка тргнале со велосипеди. За Беликов тоа било страшно и неприфатливо. Затоа ќе отиде кај Коваленко да го предупреди:
.
„Ако наставниците возат велосипед, тогаш што им останува на учениците? Им преостанува да одат на глава! И штом тоа не е дозволено со наредба, тогаш значи дека не смее. Вчера бев ужаснат! Кога ја видов сестра ви ми се смати пред очи. Жена или девојка на велосипед – па, тоа е страшно!“
.
Коваленко згрозен од зборовите на Беликов и неговата намера да го пријави за недолично однесување, грубо го исфрла од домот, буквално туркајќи го по скалите надолу. Долу, пак, била Варењка со уште две дами. Таа не знаејќи што се случило, кога го видела како се струполува, гласно се изнасмеала. Тој срам што го доживува Беликов е и неговиот крај.
По оваа случка, Беликов ќе остане в кревет цел месец и ќе умре.
.
„Сега, кога тој лежеше во ковчегот, изразот на лицето му беше кроток, пријатен, дури и весел, како да беше радосен што на крајот го ставиле во футрола од која повеќе никогаш нема да излезе. Да, тој го постигна својот идеал! И како во негова чест, додека го погребувавме времето беше тмурно, дождливо и сите бевме во калјачи и со чадори.“
.
По неговиот погреб сите почувствувале олеснување, нешто како привремена слобода. Но, набрзо повторно сѐ се вратило во истиот ритам како и порано.