Тартиф (прв чин)

 

Лица:

КЛЕАНТ, шура на Оргон
ГОСПОЃА ПЕРНЕЛ, мајка на Оргон
ОРГОН, сопруг на Елмира
ЕЛМИРА, жена на Оргон
ДАМИС, син на Оргон
МАРИЈАНА, ќерка на Оргон и љубовница на Валер
ВАЛЕР, љубовник на Маријана
ТАРТИФ, лицемерен побожник
ДОРИНА, придружничка на Маријана
ГОСПОДИН ЛОЈАЛ, судски пристав
ПОЛИЦАЕЦ
ФЛИПОТ, слугинка на г-ѓа Пернел

Дејството се одигрува во Париз

Чин први

Сцена 1.

Г. Пернел, Елмира, Маријана, Клеант, Дорина, Дамис и Флипот

Г. ПЕРНЕЛ

Побрзајте, Флипот! Тука да нè нема!

ЕЛМИРА

Итате, зар овде лошо ви се спрема?

Г. ПЕРНЕЛ

Оставете, снао! Веке сè е јасно.
Љубезности нејќам – штом е за нив касно!

ЕЛМИРА

За вас почит имам, не на уста само,
не знам зошто нас нè напуштате, мамо?

Г. ПЕРНЕЛ

Да, не седам овде веќе ниту час;
за вас ништо не сум… Што дочекав јас!
Навредена домот го напуштам сега,
на советот мој ми враќаат со шега.
Овде сите з н а а т, зборуваат в хор,
на што личи ова? На жабешки збор!

ДОРИНА

Но…

Г. ПЕРНЕЛ

Драга, ти си овде сал слугинка, знај,
но устава твоја полна е со лај.
Без мислење твое – нигде ниту педа!

ДАМИС

Но…

Г. ПЕРНЕЛ

Ти си глупак, тоа најлесно се гледа.
Го велам ова јас – ваша родна баба.
Јас вашиот татко го чував колку може,
но патот ви е лош, тој има волја слаба,
и сега срам и потсмев ве чека, о боже!

МАРИЈАНА

Мислам дека…

Г. ПЕРНЕЛ

Внуко, навидум сте јагне,
но тивкиот вир нè плаши сите нас;
во потајност мрачна работите нешта
што ги мразам јас…

ЕЛМИРА

Мамо…

Г. ПЕРНЕЛ

Снао, тоа малку вам ви годи –
но вашиот живот во беспаќе води!
Место убав пример од вас да се види,
ко што беше случај со нивната мајка,
вие само пари фрлате без сметка
за облеки нови, божем царска тетка!
Жена која сака мажот да ја љуби,
за контење такво малку време губи!

КЛЕАНТ

Ве молам…

Г. ПЕРНЕЛ

Знам. Брат сте. Ве боли. Но вас
ве ценам и фалам јас во секој час.
Но, ако бев Оргон, нејзиниот маж –
ни миг не ќе бевте вие в домот наш.
Вие сте со такви животни максими
што чесниот човек тешко да ве прими.
Простете за ова, знам дека ви тежи,
но јазикот збори што в срце ми лежи.

ДАМИС

Во вашиот Тартиф сета чест е збрана…

Г. ПЕРНЕЛ

Да, тоа е човек за фалба и пример,
но в срцево жива се отвара рана
кога вакви глупци го клеветат него…

ДАМИС

Зар да трпам како непоканет гостин
дома ред ни крои, Е, нека ми прости…
Да не зуцне никој – ни песна, ни смев –
Ако нему тоа не му е по ќеф!

ДОРИНА

Ако е за почит тоа тој што вели –
постапките наши се најстрашни дела.
Тој секаде својот остер нос го пика…

Г. ПЕРНЕЛ

За мене е право само тој што вика.
По божјиот пат тој сака да нè води –
треба вам на сите тоа да ви годи.

ДАМИС

Не, бабо! Ни татко, ни божјиот глас
нема да не склонат да го ценам јас
Погледите мои нема да ги газам
сè негово што е – безгранично мразам.
Предвидувам: скоро со простакот тпј
ќе се фатам остро в решавачки бој!

ДОРИНА

Навистина, каков ни наметна срам –
еден странец тука да ни суди нам!
Тој бедник што дојде необлечен, бос,
в домот наш си дига сурла место нос,
и дотаму стигна – што му лежи в душа –
заповеда, крои – за сè да се слуша!

Г. ПЕРНЕЛ

Не, господи брани! Сè би било лесно
ако ние него го слушавме чесно.

ДОРИНА

За вас тој е светец, но помнете вие:
Во ликот на Тартиф безбожник се крие.

Г. ПЕРНЕЛ

Каков јазик!

ДОРИНА

Јас за Тартиф, и за Лоран лош,
верувајте сите – не би дала грош!

Г. ПЕРНЕЛ

За Лорана не знам, но Тартиф е човек
и од него нигде поправеден нема.
Го мразите вие зашто тој ве кори,
вистината за вас в очи ви ја збори.
Единствено гревот наш срце му пара,
и пак за нас прошка од небото бара…

ДОРИНА

Да, но зошто толку го опфаќа бес
ако некој гостин ни дојде со чест?
Зар посета чена на Господ му пречи?
Мислам дека треба ова да се рече:
(Покажува на Елмира)
Љубомори тој за госпоѓа Елмира.

Г. ПЕРНЕЛ

Молчи! Таа уста ќе треба да пости!
Зарем само тој ги кори тие гости
Та луѓето што ни доаѓаат тука,
со колите везден ни креваат бука,
лакеите вреват, ко на пазар зборат,
и затоа знајте, соседите корат.
Не верувам тука страшно да се раѓа,
но за сето тоа сомневање паѓа.

КЛЕАНТ

Зар може на светот да запреме усти!
Животите наши би станале пусти
од гостите да се откажеме ние –
сал заради тоа што клевета врие.
И колку да сака човек да се труди
кај клукари пак тој клевети ќе буди;
затоа сал презир кон таквите дури
може да те брани од клевети штури.
Ние да сме чесни, најважно е драга,
клеветата тогаш нема ништо снага…

ДОРИНА

Сосетката Дафна, нејзиниот маж –
први се што душкаат во животот наш
Секој оној што е за потсмевка печен –
за другите прв е најлошо да рече.
Да, први се тие што дебнат да зграбат
и најситен знак за каква врска слаба
и новости разни за луѓето сеат,
за другите луѓе за ништо се смеат,
постапките туѓи што вешто ги бојат –
за да би ја скриле нечесноста своја;
и спремни се врз друг да истурат гром –
само да им свети в сјај нивниот дом.
За другите штедро плетат лоши мрежи –
да го симнат така срамот што им тежи.

Г. ПЕРНЕЛ

Сите тие мисли не ви вредат многу.
Животот на Оронт беспрекорно строг е.
За небото таа ќе загине, знам,
но ги мрази тие што ви идат вам.

ДОРИНА

Да, одличен пример! И пречесна дама,
и живее скромно во божјата штама.
Но староста така ја тера да прави
и строгата нарав во немоќ ја става.
Ама кога била млада како дрен –
што младичи кршни умирала в плен.
Но, времето врви. На сè има крај –
па затоа мрази и среќа и сјај,
и немоќта бедна на свената страст
под мудрост ја крие со притаен глас.
На лесните жени патот им е ист –
штом бегаат од нив ко од свенат лист,
и при тоа бегство – така им се чини –
в прикриена итрост животот им мине.
И строги се тие жени в таа доба,
сал прилика демнат да вовлечат нос,
за другите судат со отров и злоба,
не зарад милост, – видот им е прост,-
но нејќат да трпат друг да биде среќен
штом среќата нив ги одминала веќе…

Г. ПЕРНЕЛ

Знам, прикаски такви ви пристојат вам.
Кај нас, снао, зборот ни е земен нам,
зашто друг да води – госпоѓата пречи.
Но моето сега јас ќе ви го речам:
Син ми овде стори едно мудро дело
кога Тартиф дома го засолна смело;
тој на време иде, од господ е пратен –
сите вас од патот грешен да ве врати.
Ако ли се слуша неговиот глас –
сите вас ве чека разум чист и спас.
Тие шумни гозби, забави и смев
ѓаволот ги создал за потсмев и грев.
Не ќе слушнеш на нив некој мудар збор,
само глуми лажни и клевети в хор;
итрината плете пајажини рој –
од најближен другар до соседот свој.
На умниот тука главата му бучи
кога слуша како развратник го учи
и илјади сплетки се плетат за час,
се дрдори шумно со подмамлив глас.
Од стариот лекар наскоро бев чула
дека сè е тоа вавилонска кула,
каде што се плампа без обѕир и крај…
(Покажувајќи на Клеант)
Господинот, еве, се потсмева, да!
За вашиот потсмев најдете си луди!
Што без збогум одам – нека не ве чуди.
Ќе молкнам. Јас реков само еден дел
и наскоро не ќе ве посетам вас!
(И удира шлаканица на Флипот)
Напред! Сте зинале сите посред денот бел,
но наскоро ќе ве попритегнам јас.
Ај, врвете напред!

СЦЕНА ВТОРА

Клеант, Дорина

КЛЕАНТ

Да тргам, се бојам
да не почне повтор со кавгата своја…

ДОРИНА

Навистина штета што не може она
да ве чуе како зборувате вие;
нависоко лета, не верува во нас,
мисли честа сета во неа се крие.

КЛЕАНТ

Се нафрла врз нас – без око да трепне,
од љубовта силна кон Тартиф е слепа.

ДОРИНА

Спрема синот нејзин – тоа ништо не е;
за него би рекле – ветер сув го вее.
Мудар пример тој во бунтовите даде
и застана смело покрај својот владар.
Ама сега сосем умот му се смати –
за Тартиф ко пијан за плотот се фати;
го има за брат и повеќе го цени
од својата мајка, син и верна жена.
Го направи веќе исповедник свој
и советник в сешто му постана тој.
А колку го чува! – Не знам некој така
ни својата драга силно да ја сака…
На трпеза челно му остана место
и со радост гледа како лаком е често,
а Тартиф го дига – „Бог среќа да даде!“
За него е свето Тартиф што ќе рече,
со прстот да мрдне – мисли: ден се буди!
штом почне да збори – мисли медот тече,
од ден на ден Тартиф за носот го влече.
Го пијани везден со божјата слава,
а во џебот негов почна прст да става.
И слугата негов – равен токму врви
сè на ум нè учи: в црква да сме први!
Лекции ни чита – во очите злоба,
секој како момок треба да му служи –
и на секој од нас совет да му пружи!
Пред извесно време најде крпче бело
во „Животот светчев“. Го издрпа цело
тврдејќи ни дека злосторство се прави
кога в света книга ѓаволско се стави…

СЦЕНА ТРЕТА

Елмира, Маријана, Дамис, Клеант, Дорина

ЕЛМИРА

Не го чувте сега, о! – блазе ви вам,
оној говор што ни го одржа нам.
Мажа си го видов – ама брзо пројде,
ќе го чекам горе. Скоро ќе си дојде.

КЛЕАНТ

И јас ќе го чекам. Нема да се бавам,
повеќе од поздрав – нема што да правам.

ДАМИС

За бракот на Маријана спомнете вешто,
зашто гледам Тартиф се противи нешто
и затоа татко го одлага само.
Јас верувам: Тартиф и тука го мами.
Сестра ми и Валер се сакаат силно,
а сестра му – мене ме привлече милно
и знаете…

ДОРИНА

Еве го!

СЦЕНА ЧЕТВРТА

Оргон, Клеант и Дорина

ОРГОН

О, шура! Добар ден!

КЛЕАНТ

Среќен сум што така изгледате среќен
но полјата нешто како да се слаби?

ОРГОН

Дорина… о, шура, стрпете се час
од грижите срце да омекнам јас.
Најнапред да прашам за новости нови:
Поминавте добро? Кој што од вас прави?
Добри ли сте дома? Сите ли сте здрави?

ДОРИНА

А, завчера цел ден госпоѓата мила
ја тресеше треска со огнена сила.

ОРГОН

А Тартиф?

ДОРИНА

Што Тартиф? Се чувствува славно,
руменее везден, прошетува бавно.

ОРГОН

Ах, кутриот човек!

ДОРИНА

За вечера она
не можеше в уста ни залак да стави,
толку многу силно ја болеше глава…

ОРГОН

А Тартиф?

ДОРИНА

Си вечера слатко:
две пилиња в сос и половина бут
сам изеде… Верно, вложи доста труд!

ОРГОН

Ах, кутриот човек!

ДОРИНА

И вечерта цела
ни око да склопи… Гори в треска врела
и тонеше в потои – ту врели, ту студени –
надвиснати саноќ бевме ние будни!

ОРГОН

А Тартиф?

ДОРИНА

Да, Тартиф! Штом вчера слатко –
на трпеза уште си подремна кратко,
потоа се шмугна во постела право
и спиеше саноќ ко детенце здраво…

ОРГОН

Ах, кутриот човек!

ДОРИНА

Ние сите бевме на мислење едно:
крв да пушти. Таа – се согласи веднаш.

ОРГОН

А Тартиф?

ДОРИНА

Да, Тартиф! Тој постапи машки –
се наголта вино – десетина чашки
за надомест точен крвта што ја даде
госпоѓата ваша, па седна да јаде!

ОРГОН

Ах, кутриот човек!

ДОРИНА

Сега сè во ред е,
ете – веднаш одам нејзе да и јавам
дека пресреќен сте таа што е здрава!

СЦЕНА ПЕТТА

Оргон, Клеант

КЛЕАНТ

Ве исмева таа пред носот, мој зету,
без грев да ви родам, да ви кажам сметам:
Те сакал ил нејќел – но вистина сушта
и овакво чудо не станало уште!
Та може ли? Маж сте, а тој ве мами,
дур и домот роден в заборав да чами?
и овакво чудо не станало уште!
Го спасивте вие од беда и срам
и стигнавте дури…

ОРГОН

Не шура, ви кажувам вам
не знаете кого навредивте в час.

КЛЕАНТ

Да, вистина, не го ни познавам јас,
ама да се знае за човекот дали…

ОРГОН

Оној што го знае – нема што да жали
и занесот негов се разлева в шир.
Да, човек е Тартиф, каков што го нема,
си го следи патот со спокој и мир
и го смета светот за времен и тема.
Јас повтор се раѓам штом него го слушам,
од порок ја чисти тој мојата душа.
И жена ми, брат ми да умрат, ил синот –
ко ништо да било, скоро ќе ми мине
толку што ја спаси тој мојта душа!

КЛЕАНТ

За чувственост таква нигде не сум слушал!

ОРГОН

Да го гледа некој со моите очи –
и тој би го сакал до умор без почин.
По црквата везден тој доаѓа смерно,
на колена паѓа и се моли верно
и сите кон него свртуваат очи:
се моли тој страсно со љубов и почит.
Кон земјата ладна ведне бледен лик,
ја бакнува страсно неа секој миг,
а кога си тргне, ме чека со жар
и светена вода разделува дар.
Нам слугата негов ни кажа на сите
Иако в тешка беда ги живеел дните,
го дарував тогаш – тој со чест и жар
одбиваше смерно и милост и дар:
„О, многу е тоа! Да, тројно е пак,
не заслужив од вас ниту поглед благ!“
Кога гледам после – дарот што зеде
на просјаци веднаш го раздели редум.
На господов знак го прибрав веднаш дома
и потече тогаш кај нас живот скромен.
Тој бдее над чест, и божја и своја,
се грижи ко ангел за жената моја,
ми кажува кој маж ја погледнал в страст
и ревнува појќе од двајцата нас.
А како се суди, да го чуете вие,
во прашинка мала – мисли грев се крие
и дотаму стигна, пред некое време,
му натежна вели, грев ко тешко бреме
зашто в црква убил една болва пак.

КЛЕАНТ

Полудевте, доста! О, мој зету драг!
Или вие мене ме сметате луд?
Кој прикаски такви би сакал да слуша?

ОРГОН

Да, вашиот говор ми личи на блуд,
во неверства ските и вашата душа.
Зар досега еднаш сум ви рекол јас –
што маки ве чекаат вас.

КЛЕАНТ

Така мислат такви со вашиот ум
и сакаат човек слеп да е, ко нив.
Ако имаш очи – те сметаат крив,
и ако не врвиш по нивниот друм –
те сметаат веднаш за паганин див.
Мислете ме таков, нејќам ни да знам,
но што в душа имам – знае господ сам.
На вашите лаги не станувам роб,
набожните личат, да тоа е важно,
на јунакот што се прикажува лажно:
Не стануваш јунак со зборови смели –
зборот не е ништо, треба храбри дела.
Ни верник ти не си – со молитви врели,
треба да си искрен и со душа бела.
Но дали е можно да различиш лесно
лицемер од верник што живее чесно?
Можете ли за нив да зборите едно,
да не гледаш што е лице, а што маска,
што е стварност жива, што вештина бедна?
Зар мешате изглед со суштина гола,
и човек со сенки да е едно исто?
Ил лажно злато се цени ко чисто?
Кај луѓето денес искреноста гине:
меслат тесни меѓи разумот ни дал –
па секој се стреми брзо да ги мине,
најсветото нешто го фрламе в кал
од преголем размав, преголема страст.
Помнете го ова што го реков јас.

ОРГОН

Благодарност каква да искажам в час?
Сомневање нема, филозоф сте вие
и целата мудрост, да – во вас се крие!
Вам рамен ви нема, Катон в наше време,
а во нас пак само простота дреме…

КЛЕАНТ

Ко научник не сум прочуен во светот,
ни во мене зету, науката цвета.
Но, со умот скромен и срцето мое
разликувам лага и вистина што е.
И ко што го ценам човекот со вера
повеќе од човек со јуначки дела,
поодвратно нема на земјава цела
од тие што в подло лицемерство тонат.
Од таквите редум побожници лажни
со погана душа и прикриен лик –
што без закон сето го гнасат и рушат –
сето што е чисто в човечките души;
тие што се фалат и зборат без срам
за она што ни е најсветото.
Да, сакаат кај нас доверба да купат
за секаков занес и мигови глупи.
Сите тие луѓе со невиден жар
по пат божји врват за свој сопствен ќар,
милост божја просат тие секој ден,
а живеат в дворци – на порокот плен.
Набожноста нивна со порокот се дружи,
и срчни и зли се – лукавство ги служи,
штом подгонат човек со јарост на волк –
одмаздата своја ја викаат долг!
И во гневот злобен го дигаат, ете –
оружјето што е најмоќно на светот:
со освета ниска, со подмолна реч
убиваат жртви со божјиот меч.
Безброј такви лажци наддаваат вик,
но свесниот човек ги познава в миг.
Но, има и луѓе за пример што служат
луѓе кои само со доброто дружат.
Таков е Аристан, потем Периандер,
Оронт, Алсидамас, Полидор, Клитандер!
Секој свесен човек денес нив ги цени,
кај нема лага ни зборови празни.
И скромни се, полни со чувственост трајна
и верата им е – и силна и сјајна,
над туѓите дела не судат секи час –
го сметаат тоа за најлоша страст.
За други на други им препуштаат суд –
а учат и корат со села и труд,
до нивното срце злото нема пат,
а нивните души се ко рајски кат.
Интригите гнасни – да ним им се туѓи,
за доброто мислат на другите луѓе.
Врз грешникот не се нафрлаат лудо,
само гревот тие го мразат и судат.
Кај нив нема жалба да развие цвет
посвети да бидат и од господ свет.
Само такви луѓе да се ценат вреди
и нивниот пример треба да се следи.
Љубимецот наш е од инаков ков.
Тоа што е светец во очите ваши –
измама е само сите што нè плаши.

ОРГОН

Господине шура, дал рековте сè?

КЛЕАНТ

Да!

ОРГОН
(Сака да си замине)

Слуга сум ваш.

КЛЕАНТ

Уште збор ве молам.
Пред извесно време беша ваша воља
господинот Валер да ви биде зет.

ОРГОН

Да!

КЛЕАНТ

Закажавте свадба како што е ред?

ОРГОН

ДА!

КЛЕАНТ

Свадбата зошто се одлага сега?

ОРГОН

Не знам.

КЛЕАНТ

Може умот на друго ви бега

ОРГОН

Не знам.

КЛЕАНТ

Зарем нема да држите збор?

ОРГОН

Не го реков тоа.

КЛЕАНТ

Без пречки, сал дете
одлуката си ја изменува, зету!

ОРГОН

Па?…

КЛЕАНТ

Зошто на целта не кинисам јас,
ме испрати Валер да ве прашам вас…

ОРГОН

Фала богу…

КЛЕАНТ

Каков одвет да му дам?

ОРГОН

Што ви е по волја…

КЛЕАНТ

Но треба да знам
за вашата цел

ОРГОН

Да, мислам да сторам
како бог ќе рече.

КЛЕАНТ

Отворено зборам,
ветеното дали го цените вие?

ОРГОН

Збогум!

КЛЕАНТ

На Валера овде лошо му се спрема
да му кажам веднаш, дури има време.

Scroll to Top