Александар — Ацо Караманов (1927 — 1944)
.
-
Македонски Јазик
Прирачник за матура – НОВО ИЗДАНИЕ
Original price was: 700 ден.560 денCurrent price is: 560 ден. Додај во кошница
Ацо Караманов е роден на 31 јануари 1927 година во Радовиш како најстаро дете во семејството на Софија и Васил Караманови. Кога имал само три месеци, семејството го напуштило родното место поради службата на таткото и отишло прво во Белград, а потоа и во други места низ Србија, за во с. Велико Орашје да се задржи повеќе години. Таму, Ацо го завршил основното образование и благодарение на способниот учител кај малиот Караманов рано се јавила љубовта кон литературата.
.
Своите први стихови тој ги сочинува уште во второ одделение, но за жал тие први поетски обиди не се сочувани (самиот подоцна ги уништил). Согледувајќи ги предиспозициите на Ацо Караманов, неговиот учител лично го одвел да го полага приемниот испит во гимназијата во Смедерево кој го положил со одличен успех.
Во прво време, тој живеел сам со мајка му во Смедерево, а потоа кога таткото добил служба во Скопје се преселиле тука.
При крајот на учебната 1937/38 година се запишал во Првата машка скопска гимназија.
-
Македонски Јазик
Прирачник за матура – НОВО ИЗДАНИЕ
Original price was: 700 ден.560 денCurrent price is: 560 ден. Додај во кошница
Покрај редовното образование, Ацо самостојно систематично работел врз своето книжевно образование. Совладувал огромен фонд од светската литература, а забелешките и сопствените критики за прочитаното си ги запишувал во тетратка, т.н. „Лектира“.
Татко му, иако семејството имало крајно скромни приходи, купил на отплата голем број книги од југословенската и светската класика. Така, Караманов уште на 12-13-годишна возраст силно се приврзал за „Одбраните дела“ на Достоевски, а ги читал и филозофите: Кант, Ниче, Хегел, Шопенхауер, итн.
.
Дотогаш неговото образование се одвивало на српски јазик. Но, со почетокот на Втората светска војна и бугарската окупација, тој образованието го продолжил на бугарски јазик.
Многу брзо го совладал јазикот и читајќи ги сега бугарските поети, но и на бугарски преведените светски поети. Уште 1941 се вклучил во СКОЈ и активно учествувал во растурање летоци и други акции.
Кон крајот на мај 1944 година семејството преминува да живее во родниот Радовиш. Таму Ацо продолжува со трескавото пишување и читање, секојдневно го води својот дневник, но истовремено се одвива неговата активност и во политиката. Во однос на неговиот став, сведочи Вера Христова која ги пренесува неговите зборови:
„Не сакам да ме врзувате за таму некави си состаноци. Јас сум си по природа напреден човек и комунист. И тоа го покажувам на дело, повеќе отколку вие.“
Таа му се лутела што тој учел германски, но тој реагирал:
„Добро, јас учам и руски, не само германски, но тоа го правам бидејќи постојат не само германски нацисти и окупатори, туку и писатели како Шилер и Гете и дека, за да ги почувствувам, морам да ги читам во оригинал, бидејќи Шилер и Гете не се фашисти“.
Всушност филозофите силно влијаеле врз неговите сфаќања за воените дејствија и затоа тој се колебал дали да им се придружи на партизаните, но сепак на крај моралниот аспект превладал, бидејќи тој не можел да замисли да го избегне ризикот на директното учество.
Така, на почетокот на септември 1944 се придружил на Тринаесеттата македонска народна бригада каде партизанувал само 32 дена, до неговата херојска смрт во ноќта меѓу 10 и 11 октомври 1944.
.
Поетско творештво
За време на својот прекраток живот од 17 години Караманов не успеал да издаде ни една збирка песни. Но, колку што сега е познато, од него се сочувани околу 280 поетски творби, како и неговите бележници, лектирски тетратки, дневнични записи и епистоларија (писма и дописки).
До сега, Караманов се разгледуваше и претставуваше само како поет на Револуцијата – „Дете на борбата“, употребен за дневнополитичките потреби на поранешната СФРЈ. Но, Караманов не е само тоа, тој е една отворена душа, едно дете – поет, поет кој иако многу млад, сепак има сосема изградена поезија.
Ангажираната песна „Поет“ е она што беше претставувано од него. Но, времињата се менуваат, а со тоа и вкусовите.
Поет
а рацете – меч.
.
Фази во поетското творештво
Поетското творештво на Ацо Караманов е поделено на пет периоди: први обиди, рана фаза, лириката во 1942, поетски остварувања во 1943 и последна творечка фаза.
.
Првите обиди да твори стихови Караманов ги прави уште како дете во основно училиште, но за жал, подоцна, незадоволен од нив или во момент на душевна криза самиот ги уништил.
.
Раната фаза го опфаќа периодот од почетокот на 1941 година, на негова 13-14-годишна возраст. Тогаш прави рекапитулација на своето дотогашно творештво и составува збирка без наслов од над 70 песни. Тука спаѓаат песните: „А тој леташе понатаму“, „Мравка на големиот црвен трендафил“, „Утринска песна“, како и, во последно време многу популараната „Псалм за m-lle Lili“.
Уште во воведната песна на овој циклус „А тој леташе понатаму“ иако само кус катрен, се гледа сензибилитетот на младиот поет, неговата способност за сликовито изразување, како и поврзувањето на птиците со него, односно желбата на „малиот човек“ да ги досегне височините, да се ослободи од тесниот простор на животот и да го достигне бескрајот.
А тој леташе понатаму
И беа само, тој, небото и сонцето.
Најубавата песна во оваа рана фаза е „Псалм за m-lle Lili“ која зрачи со младешки револт, пркос и неприфаќање на општеството во кое богатото конвенционално, накитено, напарфемирано „високо друштво“ само надворешно убави „со нашминкани усни и душа“, всушност се само „цилиндри“ под кои се кријат „празни мозоци“, „дебели черепи“, и кои кажуваат празни фрази и „раскокодакани зборови“. Тој не само што не ги прифаќа, туку и ги навредува тие лицемери, ги презира и се гордее што не е како нив – што неговите зборови се „потопли од козјо млеко“, „што улиците на неговата душа се ширум отворени“, што неговиот глас „ѕвони како селска камбана“. Па, ниту заради љубовта која гори во него кон Лили тој нема да им се придружи, нема ни да им прозбори, туку само ќе го испрати својот презир, заедно со своето кученце во форма на лаеж, во форма на песна…
.
Псалм за m-lle Lili
Сега сум сам во својата соба и затоа ви пишувам.
Мојата соба е мрачна, мојата соба е тажна,
и само моето жолто перо шумоли по хартијата
радосно, како вљубено врапче.
Затоа, mademoiselle чујте ги моите стихови,
иако не се доволно испеглани
да капнуваат
како eau de cologne,
во вашето нежно, плус тоа, музикално уво.
Можеби ќе ви бидам толку прост
како чкрипањето на селска кола,
а вие толку убави
со нашминкани усни и душа
како портокал грчки.
Вие што имате 32 заба и фустан со боја на `рѓосано злато,
вие, чиишто гради се премногу тесни да го
пропуштат сонцето,
вие, чијшто глас ѕвони како три хавајски мандолини,
чијшто глас е сладок како mocca torta,
слушнете ги сега моиве зборови, потопли од козјо млеко:
јас ли сум виновен што улиците на мојата душа се
ширум отворени
за оние што сакаат повеќе леб, повеќе сонце и небо.
Гледајте, моите очи имаат блесок на вашите
лакирани чевли,
моите уши се црвени од радост, како социјалистичкото
знаме,
зашто јас сум пијан од вашиот глас и поглед.
— Како се осмелувате?
— Но, mademoiselle,
та вашиот глас ми донесува три и пол кила радост,
и, иако сте поздодевна од стилот на Хорацие,
јас ве сакам повеќе од своите цокули, црни како
мртовечки коли,
па дури и повеќе,
повеќе од моето кученце што се вика Bubi
и грациозно лае: ав, ав, ав!
Mademoiselle, јас сум сам во собава
и ве прашувам:
зошто вашиот поглед е посладок од бонбоните Nestley,
зошто мојот глас, што ѕвони како селска камбана
трепери како беззаб и белобрад старец
кога ќе ве видам и поздравам:
Bonjour, m-lle Lili!
Но, вие не сте сама. Кај вас има журка.
Кај вас има 15 гости, 1253 раскокодакани зборови,
15 ,,добредојдовте“ и 15 ,,како сте“,
15 цилиндри, + 15 празни мозоци, + 15 дебели черепи,
кај вас се: баталјон фрази готови за старт,
кај вас се 15 * 2 = 30 бели ракавици,
кај вас е: журка, журка, журка.
Но јас нема да дојдам кај вас,
зашто немам цилиндер, ракавици, ,,Благодарам на
прашањето, арен сум“
Затоа чујте:
Нема да дојдам кај вас, туку ќе ви напишам едно писмо,
добродушно, како магарешки уши.
А ако вие не ми одговорите,
тогаш од жал и кивавица
ќе се најадам конзервирани сардини,
Франсис – Жамови елегии
и Андерсенови бајки.
И смртно ќе се разболам од љубов,
па ќе го земам своето кученце Bubi,
ќе го бакнам во муцката
и заедно ќе залаеме од жал и љубов,
вака:
Ав, ав, ав!
Ау, ау, ау!
.
Следната фаза во творештвото на Караманов ја сочинува лириката создавана 1942 година и од која до сега беа познати само десетина песни, но од архивскиот материјал се утврдија 164 поетски текстови. Тие се напишани на новиот јазик за Караманов, на бугарски и импресионира неговото брзо совладување.
Во овој период Ацо влегува во пубертетот, па во песните се гледаат големите осцилации на расположението, душевните кризи во кои запаѓал, а во неговиот дневник и помислите за самоубиство.
Мотивски и тематски песните се многу различни, но во сите се чувствува длабокиот психички немир и неспокојство. Можеби најмногу може да се долови состојбата на неговата душа во песната „Копнеж и кошмар“, состојба на полусон, халуцинација, привидување – кое покрај во содржината на зборовите го гледаме и во формата на стиховите, како сенките од неговата душа да шараат по ѕидовите на неговата мала соба.
Копнеж и кошмар
.
опкружени!
.
Покрај ваквите мрачни песни, во овој период, во текот на 1942 година, голем дел од песните се љубовни, но има и такви што се со патриотски и историски мотиви.
Еве неколку од љубовните:
.
И можеби ти ќе дојдеш тогаш
.
за последен пат на морскиот срт
немоќен и студен каде спијам
прераната да ја колнеш смрт.
и душата уште ќе живее велам
а очите верувај сами ќе видат
и пак со тебе се ќе делам.
дури ќе излезам од темниот гроб
повторно да ја запеам моќната песна
на црниот и побунетиот роб.
земјата да ја напојат родна
та и мртов ќе мислам на тебе и неа
ти среќна да бидеш, таа плодна. .
Тајна
.
што ти го го кажав вчера во сината ноќ
дека си за мене и смев и солза
дека си за мене и слабост и моќ.
нека спие мирно во твоето срце
и мојата душа нека биде твоја
а мое да биде твоето лице.
Кога за последен пат те видам
.
земен пат.
.
Во текот на 1943 година, Караманов во својата поезија сè почесто опфаќа социјални мотиви, како и борбени, што се подразбира поради војната која е во тек. Во тие песни честа е заменката „ние“ – односно колективот, масите, обесправените: „Ние“, „Ние сме безбројни“, „Нашата вера“, „Новиот човек“, „Толпите“, „Утрешната жена“, како и „Деца на борбата“, „Детето на улицата“ итн. Тука е очигледно дека поетот се оттргнува од гледањето само на своето „јас“, на немирите во душата и дека започнува да се загрижува за поширокиот круг, за општеството, за иднината.
Сепак, во овој период, а и воопшто, според некои критичари, најдоброто што го оставил Ацо Караманов е поемата „Приказна“.
.
Приказна
.
1.
а после, а после… ко свеќа да згаснеш.
.
Освен песни, Караманов пишувал и песни во проза, неколку раскази, роман, како и дневници во кои ги запишувал секојдневните настроенија.
.
Сини ноќи
.
Големи, добри, сини ноќи покриени со среброто на ѕвездената светлина; големи добри, сини ноќи шт чекорат со чекори исплетени од занес, грчеливост и неспокојство. Ѕвезди – мали, црвени делови на нечии срца, чија песна трепери низ вселената…
А, ти, запеј иако е скршена лирата во модрината на сакракот, во воздухот топол од човечките насмевки, тежок од човечките страдања.
И се се слева во победоносната песна на складот токму на сината ноќ.
.
Hа крајот, како се доживувал самиот себе, најубаво може да видиме од неговиот дневник, текст напишан по повод седумнаесттиот роденден:
.
31.1.1944, Радовиш
.
Денес полнам 17 години. Дали јас тоа полнам 17 години? О, не! Тоа ние, ние полниме, ние – деловите на едно битие коешто се вика А.К. – тоа сме ние: А.К. поетот, А.К. скептикот, А. К. човекот.
Си дозволувам да кажам нешто за себе.
Јас чувствувам дека во мене живеат тие тројца луѓе, три парчиња на моето битие. Од градите мои пее ритам не на едно, туку на три срца! Кои се тие тројца?
Еве ги:
А.К. поет. Тоа е петгодишно невино детенце со големи сини очи, босо, со разбушавена коса. И јас знам: тоа секогаш ќе остане дете. Во неговите малечки ноздри секогаш трепери силниот мирис на далечината, во неговите очи ги огледуваат своите лица пенливиот оган на румените утра и ведрите, пијани занеси на сините ноќи! Секоја ѕвезда оставила по еден блед, топол зрак во нив – затоа се толку топли. Тој сака да разговара со дрвјата, да пее и скока со ветрот, да плаче со липањето на жуборот на есенските матни води, да плете на зима радосно, радосно, заедно со снегулките и да се прпелка во снегот. Тој сака сè! Дали и него го сакаат сите? Тоа мало петгодишно детенце! Колку многу го сакам?! О, мало дете со сини очи, кажи ми зошто плачеш, гледајќи ги гладните треперења на вечно испружената рака на оние коишто страдаат? Зошто сакаш да шеташ по аглите на градот и да ги гледаш тие вечно гладни очи, тие измачени модри гради коишто ги испива глад, сите тие ранети раце, сите тие сини, искривени усни кои шепотат?
Ти мало петгодишно дете кое си добило срце само за да може да го раздадеш на другите, ти – брат на снегулките, ти – кој плачеш гледајќи ги оние кои страдаат, ти – кој ја сакаш и најмалата тревка, кој го слушаш разговорот на летот на ластовиците со жуборите на планинските поточиња, кажи ми –
Ете толку знам за него. Кога ќе научам нешто повеќе – ќе го напишам пак овде.
.