Теорија на литературата е една од темите опфатени со испитната програма за државна матура.
На следните врски може да ги повторите сите лекции од оваа тема:
- Наука за литературата
- Мит и фолклор
- Народна литература
- Поделби на литературата
- Лирика (лирски видови)
- Композиција на песните. Видови стихови и рима.
- Сонет и сонетен венец
- Стилски изразни средства: фонетско-морфолошки, синтаксички и семантички.
- Епика (епски видови во проза и епски видови во стих)
- Драма (драмски видови)
- Лирско-епски видови
- Литературно-научни видови и публицистика
Прашања за повторување на темата:
- Кои дисциплини ги опфаќа науката за литература?
- Со што се занимава историја на литературата?
- Со што се занимава теорија на литературата?
- Со што се занимава литературната критика?
- Што претставуваат митот и фолклорот?
- Што е мит?
- Што е митологија?
- Што е фолклор?
- Кои се основните карактеристики на народната литература?
- Како се дели народната литература?
- Како се дели литературата според авторството?
- Како се дели литературата според внатрешните својства?
- Како се дели литературата според формата?
- Како се дели литературата според времето кога е создадена?
- Кои се главни карактеристики на лириката?
- Што е лирски субјект?
- Која е формата на лириката?
- Кои лирски видови ги разликуваме?
- Што е стих?
- Што е метрика?
- Како се викаат стиховите со 6, 8 и 10 слога?
- Што е строфа?
- Што е рима?
- Какви видови рима разликуваме според местото на римуваните зборови (во првиот со вториот стих и третиот со четвртиот; во првиот со третиот и вториот со четвртиот стих; во првиот со четвртиот и вториот со третиот стих)?
- Какви видови рима разликуваме според бројот на слоговите што се римувани (еден, два или три слога)?
- Како се викаат песните кои содржат строфи со ист број стихови (на пример: сите строфи се катрени)?
- Како се викаат песните што немаат строфи?
- Какви строфи разликуваме според бројот на стиховите во неа?
- Што е сонет?
- Што е сонетен венец?
- Што е карактеристично и кои се главните елементи на епиката?
- Кои се епските видови во проза?
- Кои се епските видови во стих?
- Што е карактеристично и кои се главните елементи во драмата?
- Какви видови драми разликуваме?
- Наброј ги лирско-епските видови!
- Наброј ги литературно-научните видови!
- Наброј ги литературно-публицистичките видови!
Одговори:
- Историја на литературата, теорија на литературата и литературна критика.
- Проучување на појавата и развитокот на литературата; литературните правци (епохи) и нивните претставници.
- Особеностите на литературните дела: стилот, јазикот, версификацијата, како и со поделбата на литературните родови и видови.
- Значењето на литературното дело, убавината и вредноста на делото и претставува врска меѓу делото и читателот.
- Најстари извори на литературата.
- Сакрална (света), фантастична приказна, создадена во најдалечното минато во која се раскажува за она што се случило на самиот почеток.
- Збир од митови.
- Фолклор е целокупното духовно творештво на еден народ. Тука ја подразбираме освен народната литература и севкупната народна традиција и народните обичаи, народните верувања, народната музика и игра (ора), како и народната материјална култура — ликовна орнаментика, народни носии, занаети, архитектура итн.
- Усно, анонимно и колективно творештво.
- Народната литература се дели на: народна поезија, народна проза и кратки фолклорни видови (во стих и проза).
- Се дели на анонимна и авторска.
- На родови: лирика, епика и драма.
- На проза и поезија.
- На литературни правци (епохи): ренесанса, класицизам, реализам итн.
- Карактеристично за лириката е тоа што таа е изразувачка уметност, преку која се изразуваат чувства, мисли и расположенија.
- Лирски субјект е „гласот“ во песната.
- Стихот.
- Субјективна, возвишена, елегиска и сатирична.
- Еден ред од песната, со стегнат израз, специфична звучност, значење и ритмика.
- Метрика е должина на стихот, односно бројот на слоговите во стихот.
- Шестерец, осмерец и десетерец.
- Целина од одреден број стихови со ритам и интонација (може и рима) која претставува мисловна целина.
- Римата претставува гласовно (целосно или нецелосно) совпаѓање на исти слогови на крајот од два или повеќе стиха.
- Паралелена, вкрстена и обградена.
- Машка, женска и дактилска.
- Строфични.
- Астрофични.
- Моностих, дистих, терцина, катрена, пентина, секстина, септима, октава, нона.
- Сонет е лирска песна со зацврстена форма. Содржи четири строфи, од кои првите две се катрени, а вторите две терцини.
- Сонетен венец е сложена лирска форма составена од 15 сонети. Секој последен стих е почетен во наредниот сонет, а последниот, магистралот е сонет составен од почетните стихови на сите пртеходни 14 сонети.
- Литературниот род каде карактеристично е раскажувањето, а главните елементи се: ликовите, настаните, темата, мотивите и идејата се вика епика.
- Расказот и романот.
- Епската песна и епот (епопејата).
- Драмата е претставувачка уметност преку дијалошка форма. Нејзини главни елементи се: композиција, чин, сцена, слика, дијалог, монолог, афиша, дидаскалии, пролог, епилог итн.
- Трагедија, комедија, трагикомедија и драма во потесна смисла на зборот (современа драма).
- Балада, романса, поема и роман во стих.
- Есејот, статијата, расправата, студијата, полемиката, биографијата и автобиографијата.
- Новинарската (журналистичката) статија, фељтонот, репортажата и патописот.